باز نگری پيشينه های خود، ما را به گفتمان تازه ای می رساند که با سی سال پيش همه ما تفاوت های بنيادی خواهد داشت
ما به عنوان دو نسل يک ملت باخته ايم و چندان تفاوتی ندارد که در پايگان (سلسله مراتب) باخت، هر کدام ما در کجا قرار داريم.
اگر کاستی های اصلی را درست دانسته باشيم می توانيم به چاره ها برسيم.
اصل آن است که نگرش قبيله ای و ناموسی را با رويکرد مدرن جانشين کنيم.
طرف های طيف سياسی نبايد خود را قبايل در حال جنگ بشمارند.
آسيب شناسی مخالفان بيرون
داريوش همايون
باز نگری پيشينه های خود، ما را به گفتمان تازه ای می رساند که با سی سال پيش همه ما تفاوت های بنيادی خواهد داشت
ما در بيرون زندگی می کنيم و از پرداختن به يکديگر گزيری نداريم. شمار ميليونی و کيفيت بالای اين توده ای که رخت به دمکراسی های غربی کشيده است، و همان زندگی در دمکراسی های غربی، با آزادی و غنای فرهنگی رويائيش (رويائی برای مانند های ما تشنگان سوخته) ما را در مقوله ويژه ای می گذارد. در ميان ما صد ها و هزاران کوشنده سياسی، بازيگران درام پنجاه ساله گذشته ايران، هستند که نمی توانند دست بردارند و نمی توان دست آنها را کوتاه کرد. با آنها به بسيار جا ها می توان رسيد و بی آنها پيکار رهائی و بازسازی ايران تنگدست خواهد بود.
در ايران ممکن است مخالفان بيرون نه چندان شناخته باشند و نه جدی گرفته شوند ولی زمان هائی بوده است که سنگينی مبارزه بيشتر به بيرون افتاده است و اکنون به نظر می رسد چند گاهی باز چنين باشد. هنگامی که مانند اکنون هر صدای ناموافقی خفه می شود ناگزير نگاه ها به نيرو هائی می افتد که می توانند از همان مزيت آزادی در بيرون به سود کوشندگان درون بهره گيرند. مخالفان تبعيدی همچنين می توانند و به مقدار زياد توانسته اند راه را بر دگرگونی سرتاسر گفتمان جامعه روشنفکری ايران بگشايند و اگر پاره ای اصلاحات عمده در رويکرد های خود بکنند در دگرگون کردن منظره سياسی ايران نيز چنان تاثيری خواهند بخشيد.
اما مانند هر گوشه جامعه بيمار ما پرداختن به نيرو های سياسی بيرون می بايد از آسيب شناسی آغاز شود. چرا هزاران تن از فعال ترين عناصر جامعه ايرانی پس از آن تجربه هولناک انقلاب اسلامی و پس از بيست و چند سال در اروپا و امريکا درس های خود را نياموخته اند و در اکثريت بزرگ خود چنين سترونند؟ درميان عوامل گوناگونی که می توان برشمرد دو عامل به نظر مهم تر از همه می آيد.
نخست، گرفتاری با پيشينه هاست. فعالان سياسی تبعيدی گذشته های سنگينی دارند و دهه های گذشته را اساسا در دفاع و توجيه آن گذشته ها ــ که بی تاختن بر گذشته ديگران نشدنی است ــ گذرانده اند. در پيله گذشته ها ماندن، هم يک نياز سياسی و هم روانشناسی است. اين را می توان فهميد. ولی اين را هم می توان فهميد که بيرون از آنها که آن گذشته ها را زندگی کرده اند کسی چنان دلمشغولی ها را ندارد و نتيجه، بی ربط شدن کسانی است که در هزاران کيلومتری ايران گرفتار موضوعاتی هستند که از نظر زمانی همان فاصله را با هشتاد نود در صد جمعيت ايران دارد. از اين گذشته پيشينه های شخصی هر چه باشد در موقعيت فاجعه بار کنونی ملت ما غرق شده است. ما به عنوان دو نسل يک ملت باخته ايم و چندان تفاوتی ندارد که در پايگان (سلسله مراتب) باخت، هر کدام ما در کجا قرار داريم. مدرنيته از بازنگری و نقد همه چيز، از باور ها تا نظم موجود سرگرفت. آنکه نمی تواند خود را بازنگری کند از پويندگی مدرنيته بی بهره است. در موقعيت ما چنان بازنگری شرط لازم اعتباريافتن از نظر سياسی نيز هست. آنها که در پوسته دفاع از خود نمانده اند شکفتگی درونی و قبول عام بيشتری دارند.
دوم، پويش قدرت است. نيرو های سياسی در بيرون سياست را چنان می ورزند که انگار در کشاکشی برسر قدرت اند. اما قدرت در هزاران کيلومتری و در دست کسانی است که تا در جايگاه خود هستند کسی از بيرون جرئت بازگشت به ميهن را نيز ندارد. پويش قدرت در بيرون در واقع بيش از دست و پا کردن موقعيتی درحلقه های آشنايان و نزديکان نيست. گذشتن و نگذشتن از چنان موقعيتی در عمل تفاوتی ندارد. گذشتن از آن دست کم محترمانه تر خواهد بود. همين پويش ميان تهی است که نمی گذارد کسان با واقعيت خود و ديگران روبرو شوند و آدم های ديگری بشوند و همه ما نياز داريم آدم های ديگری بشويم؛ به جهان مدرن پا بگذاريم و فرهنگ و سياست خود را امروزين کنيم.
* * *
اکنون اگر کاستی های اصلی را درست دانسته باشيم می توانيم به چاره ها برسيم. باز نگری پيشينه های خود، ما را به گفتمان تازه ای می رساند که با سی سال پيش همه ما تفاوت های بنيادی خواهد داشت؛ و توافق بر چنان گفتمانی، بر يک سلسله مواضع همانند که با اصول همه عناصر اصلی و نه حاشيه های مهتابزده بخواند، سرآغازی برای سياست تازه و با معنی تری برای سراسر جامعه ايرانی خواهد بود.بهمين ترتيب پذيرفتن اينکه سياست در خدمت پويش قدرت، در شرايط تبعيد، جز وقت گذرانی و چرخيدن بر گرد خود نيست به ما امکان خواهد داد که سياست را، نه تنها در فضای تبعيدی، اصلاح کنيم. چند گاهی چشم پوشی از رسيدن به قدرت برای دگرگون کردن و سالم سازی سياست ورزی در ميان ايرانيان همان است که در تعبير انگليسی، ساختن فضيلت از ضرورت می گويند. پويش قدرتی را که نيست و نمی تواند باشد از معادله بيرون می بريم و ادب و انصاف و رواداری را بجای آن می گذاريم و آنگاه خواهيم ديد که چه نيروی سياسی از اين قبايل درهم اوفتاده پديد خواهد آمد.
اصل آن است که نگرش قبيله ای و ناموسی را با رويکرد مدرن جانشين کنيم. در فرهنگ مدرن غربی همکاری و رقابت دو روی يک سکه اند. طرف های طيف سياسی نبايد خود را قبايل در حال جنگ بشمارند. انسان مدرن می تواند وفاداری ها، حتا هويت های گوناگون داشته باشد. اما برای مدرن بودن می بايد مدرنيته را در مرکز گفتمان سياسی گذاشت و از آنجا به برنامه ها و دستور کار agenda ها رسيد. آنگاه بيشتر ما خواهيم ديد که ديوار چينی در ميانه نيست و می توان در جاهای اساسی و حياتی با يکديگر همراه بود.
